Wychodzenie z podestów na wysokości

Wychodzenie z podestów ruchomych na wysokości jest ogólnie zabronione. Czy zawsze? Jak wygląda praktyka? Jest to problem, z którym obecnie stykają się m.in. firmy montujące i serwisujące suwnice. W cyklu dwóch artykułów autorzy przybliżą jak wygląda to w praktyce oraz w świetle wymagań prawnych i bhp.

DTR producenta Haulotte nie przewiduje możliwości wychodzenia z kosza na wysokości
Fot. Haulotte

Niektórzy widzieli z pewnością scenkę, w której kilku serwisantów składa na hali tzw. rusztowanie warszawskie, i po zmontowaniu wchodzi na pomost uszkodzonej suwnicy. Działo się to w latach 90. W owym czasie był to jednak przypadek raczej rzadki, gdyż istniejące hale były wyposażone w galerie wzdłużne, które umożliwiały bezpieczne wejście na podtorze, a następnie na pomost suwnicy w dowolnym miejscu jej zatrzymania. Wraz ze wzrostem inwestycji pojawił się trend ogólnie rozpowszechniony w krajach zachodnich polegający na eliminowaniu galerii wzdłuż podtorza, a zwłaszcza w sytuacjach, gdy poziom podtorza nie przekraczał wysokości 6 m. Obniżało to znacząco koszty inwestycji. Dostęp do obsługi i konserwacji suwnic zabezpieczano poprzez zakup podestu ruchomego wolnobieżnego, który służył do obsługi wielu suwnic oraz wykonywania wszystkich prac niezbędnych w utrzymaniu ruchu. W ciągu 25 lat rozwiązania te zdominowały sposób projektowania konstrukcji hal oraz spowodowały eliminację podestów z suwnic dwudźwigarowych instalowanych na halach o niskiej wysokości. Wraz z nimi pojawił się jednak kolejny problem w firmach montujących oraz serwisujących suwnice: Jak wejść bezpiecznie z podestu ruchomego na pomost suwnicy lub na podtorze?Producenci podestów informują w instrukcjach oraz dokumentacjach techniczno-ruchowych, że wychodzenie i wchodzenie do kosza podestu w stanie podniesionym jest zabronione. Trudno im się dziwić, bo seryjnie produkowane podesty muszą ograniczać spektrum zagrożeń do dających się przewidzieć sytuacji.

Firmy budowlane używające podestów do robót budowlano-montażowych w swoich instrukcjach bhp zabraniają pracy w wychyleniu poza obręb kosza, a jeżeli taka konieczność występuje, pracownika trzeba wyposażyć w indywidualny sprzęt ochrony przed upadkiem z wysokości oraz wskazać punkty kotwienia.

Dominująca większość producentów podestów ruchomych nie bierze pod uwagę możliwości wychodzenia z kosza w swoich rozwiązaniach konstrukcyjnych. Wychodzenie po poręczach ochronnych kosza zwiększa jeszcze bardziej zagrożenie. Dynamiczne wprowadzenie obciążenia z boku kosza może generować moment skrętny, który może doprowadzić do zwichrowania wysięgnika bądź utraty stateczności podestu. Problemem jest też zachowanie się układu hydraulicznego, w przypadku wystąpienia dynamicznych obciążeń.

Dozór Techniczny stoi na stanowisku, że urządzenie należy eksploatować zgodnie z jego przeznaczeniem. Zatem, jeżeli producent wyraźnie zaznacza w dokumentacji techniczno-ruchowej, że wychodzenie z podestu jest niedozwolone, to znaczy, że należy się do tego zalecenia zastosować.

W praktyce istnieje jednak szereg sytuacji, w których wyjście z podestu ruchomego jest często jedynym lub najbezpieczniejszym rozwiązaniem. Są nimi np.:

lewakuacja ludzi z balkonów w czasie pożaru (wykonuje straż pożarna podestem ruchomym dedykowanym do takich akcji);
ewakuacja pracownika, który uległ wypadkowi na suwnicy na wysokości kilkunastu metrów, a lokalne jednostki straży pożarnej nie dysponują specjalnymi wozami z podestem;
ewakuacja operatora z kabiny suwnicy, który zasłabł, a podest ruchomy jest jedynym środkiem będącym w dyspozycji;
wejście na pomost suwnicy w trakcie montażu lub czynności serwisowych;
wejście na galerię podsuwnicową w celu usunięcia awarii;
wychodzenie na dach budynku przy pracach dekarskich.

Co zatem można i powinno się zrobić, aby uniknąć w przyszłości nieszczęśliwych wypadków przy wychodzeniu/wchodzeniu do kosza?

Warto skorzystać z wiedzy i doświadczenia innych krajów europejskich, jak: Wielka Brytania, Niemcy, Włochy, Szwajcaria i Austria, które zmierzyły się z tym problemem. W kolejnym artykule zostaną przeanalizowane uwarunkowania prawne, którymi posłużyły się te państwa. Następnie przybliżone nowe rozwiązania, które przewidują możliwość wychodzenia z kosza i wchodzenia z powrotem w pozycji podniesionej podestu ruchomego, pod warunkiem zachowania pewnych określonych reguł. Autorem tej części będzie Rafał Knotek-Trościanko, Training Manager w Ośrodku Doskonalenia Kadr Ergon.

Podesty ruchome to urządzenia z grupy dźwignic, które podlegają ustawie o dozorze technicznym. W związku z tym podlegają badaniom odbiorczym, okresowym i doraźnym dozoru technicznego, a ich eksploatacja jest możliwa po uzyskaniu decyzji dopuszczającej do eksploatacji. Ustawa o dozorze technicznym wymaga od osób obsługujących i konserwujących, posiadania zaświadczeń kwalifikacyjnych do obsługi i konserwacji podestów ruchomych. W celu ich uzyskania, osoby ubiegające się o ich wydanie, muszą zdać egzamin złożony z części teoretycznej i praktycznej przed komisją Urzędu Dozoru Technicznego. Naprawy i modernizacje podestów ruchomych mogą być wykonywane wyłącznie przez zakłady uprawnione przez Urząd Dozoru Technicznego.

Listę najczęściej identyfikowanych zagrożeń wynikających z niezgodności podestu ruchomego przejezdnego z wymaganiami zawiera Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 30 października 2002 r. W sprawie minimalnych wymagań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy (Dz.U. nr 191, poz. 1596, ze zm.).

Wśród użytkowników podestów ruchomych panuje powszechne przekonanie, że wychodzenie z kosza/platformy znajdujących się na wysokości jest niedozwolone. Zalecenie to wspierane jest przez ośrodki przeprowadzające szkolenia operatorów, a wytyczne zdecydowanej większości producentów podestów ruchomych wprost zabraniają wykonywania takich czynności.

Wychodzenie i wchodzenie na platformy znajdujące się na wysokości jest generalnie wzbronione przez większość producentów podestów. Zakazują tego też obowiązujące w Polsce przepisy dozoru technicznego oraz bhp, które stanowią, że podstawowym obowiązkiem operatora jest przestrzeganie instrukcji obsługi maszyn. Niemniej regulacje międzynarodowych organizacji, które zajmują się bezpieczeństwem pracy na podestach ruchomych, pokazują, że w szczególnych przypadkach wychodzenie i wspinanie się ponad platformę roboczą jest możliwe. Za każdym razem czynność ta musi odbywać się pod warunkiem zastosowania odpowiednich środków organizacyjno-technicznych.

Podesty ruchome są przede wszystkim przeznaczone do podnoszenia ludzi i używanych przez nich narzędzi oraz materiałów na określoną wysokość w celu wykonania określonej pracy. Wynika to ze specyfiki tego typu maszyn, ponieważ nie zostały one stworzone do wykorzystywania jako żurawie czy dźwigi (windy) do transportu ładunków lub osób z jednego poziomu na drugi. Wchodzenie na platformę zainstalowaną na podeście ruchomym lub wyjście z niej standardowo odbywa się wówczas, kiedy maszyna znajduje się w pozycji złożonej. Zatem opuszczanie jej w momencie, kiedy podest jest rozłożony i platforma jest na wysokości, jest w większości przypadków niedozwolone.

Praktyka jednak wskazuje, że w niektórych sytuacjach opuszczenie platformy/kosza na wysokości mogłoby zwiększyć bezpieczeństwo pracy oraz ułatwić lub przyspieszyć realizację zadań. Oczywiście, konieczne jest wówczas zastosowanie się do odpowiednich zaleceń, aby pracownicy zdawali sobie sprawę z tego, że poza platformą roboczą mogą pracować tylko w określonych sytuacjach.

Międzynarodowa Federacja Producentów i Użytkowników Urządzeń Podnośnikowych (IPAF) opracowała w 2015 roku ogólne zalecenia i sposoby postepowania przy wychodzeniu z kosza podestu na wysokości (IPAF TGN E20815). Własne zalecenia dotyczące zasad i regulacji korzystania ze środków zabezpieczenia przed upadkiem w miejscach pracy na wysokościach sporządziła też międzynarodowa grupa ekspertów DACHS ze Szwajcarii, Niemiec i Włoch.

Ogólne zalecenia i sposoby postępowania przy wychodzeniu z kosza podestu na wysokości opracowała Międzynarodowa Federacja Producentów i Użytkowników Urządzeń Podnośnikowych (IPAF))

Organizacje te wskazują, że wyjście z urządzenia znajdującego się w pozycji uniesionej może być możliwe, gdy:

szczegółowa ocena ryzyka wyraźnie wykazuje, że wyjście jest najbezpieczniejszym i najskuteczniejszym sposobem uzyskania dostępu do danej lokalizacji,
jest ono częścią realizowanego planu awaryjnego lub akcji ratunkowej.

Spójrzmy zatem, jakie wymagania powinny zostać spełnione przez pracodawcę, zanim wykwalifikowani operatorzy i pracownicy uzyskają pozwolenie na wychodzenie z kosza na zewnątrz. W szczególności należy zadbać o przeprowadzenie drobiazgowej analizy zagrożeń i oceny ryzyka dla danego zadania oraz podjąć i zastosować wynikające z niej środki profilaktycznej ochrony.

W sytuacji polskich uwarunkowań prawnych eksploatujący powinien zwróć się też do właściwej jednostki organu dozoru technicznego o wydanie zgody na odstępstwo w zakresie rozszerzenia przeznaczenia maszyny oraz wykonywania takich czynności. Powyższe działanie powinno zostać poprzedzone nie tyko zalecaną oceną ryzyka, ale także opracowaniem właściwej instrukcji realizacji tego typu prac, przeprowadzeniem okresowych szkoleń bhp oraz wysokościowych, w tym z obsługi środków ochrony indywidualnej, uwzględniając te prace jako prace szczególnie niebezpieczne. Przykładowo w przypadku branży budownictwa opracowuje się instrukcję bezpieczeństwa wykonywania robót (IBWR). Powyższe działania powinny zostać pozytywnie zaopiniowanie przez służbę bhp oraz zatwierdzone przez pracodawcę/kierownika budowy.

Ocena ryzyka musi wykazać, że wyjście z platformy podestu ruchomego jest najbezpieczniejszym sposobem uzyskania dostępu do danego miejsca pracy, a inne metody dostępu ze względu na większe ryzyko wypadku zostały odrzucone.

Czynniki, które powinny być wzięte pod uwagę przy ocenie ryzyka związanej z miejscem wykonywania pracy na zewnątrz podestu:

położenie i wymiary miejsca docelowego poza koszem/platformą podestu,
kąt nachylenia i jakość powierzchni miejsca docelowego,
panujące warunki atmosferyczne, w tym siła wiatru, opady, temperatura,
wymagania operacyjne związane z wykonywanym zadaniem,
ewentualne zakłócenia w komunikacji.

Wychodzenie na zewnątrz z kosza jest bezpieczniejszą alternatywą niż wspinanie się na 85-metrowe wiązanie dachowe do miejsca połączenia szkieletu konstrukcji łukowej.

Szczególnie ważne jest przy tym wykonanie oceny terenu i wdrożenie właściwych środków bezpieczeństwa. Pod uwagę należy również wziąć kwestię ograniczeń technicznych podestu ruchomego. Każdy podest ma określone przez producenta dopuszczalne obciążenie w stosunku do liczby osób, narzędzi i materiałów. Dodatkowo podest ma określone parametry pracy i przekraczanie ich może skutkować wypadkiem, na przykład na skutek utraty stateczności. Podest musi być też wyposażony w punkty kotwiące dla środków ochrony indywidualnej, zabezpieczających przed upadkiem oraz dla narzędzi.

Pracownicy muszą zostać zapoznani z oceną ryzyka i środkami organizacyjno-technicznymi, ochrony indywidualnej i zbiorowej oraz przeszkoleni z instrukcji w ramach specjalistycznego instruktażu stanowiskowego.

Podczas planowania wyjścia z kosza na wysokości należy wziąć pod uwagę następujące kwestie:

dobór odpowiednich metod zapobiegania wypadkom przy wychodzeniu z platformy i wchodzeniu do niej,
podczas opuszczania podestu przez pracownika musi w nim pozostać uprawniony, upoważniony oraz kompetentny operator,
jeżeli pracownik zdejmie lub wniesie podręczne materiały/narzędzia, mogą one dynamicznie oddziaływać na podest w zależności od jego typu – bezpieczniejsze są podesty ruchome o sztywnych konstrukcjach, które zmniejszają ruch pomiędzy podestem roboczym a miejscem pracy na zewnątrz w czasie wychodzenia i wchodzenia do kosza na wysokości,
należy ocenić możliwość swobodnego ruchu wynikającego z sił poprzecznych na ziemi i na wysokości, a jeżeli zakres ruchu przy przyłożeniu dopuszczalnej siły poprzecznej przekracza 300 mm, nie należy korzystać z podestu,
maszyna powinna być zabezpieczona przed nieoczekiwanym lub przypadkowym ruchem,
w trakcie opuszczania maszyny pracownik ma korzystać z punktów wejścia/wyjścia wyłącznie do tego przeznaczonych – nie można wspinać się po balustradach, barierkach
jeżeli jest to możliwe, podest roboczy powinien być umieszczony w takiej pozycji, aby bramka wejściowa otwierała się od krawędzi konstrukcji,
należy zachować poziomą i pionową bezpieczną odległość kosza od lokalizacji wejścia/wyjścia wynoszącą 120 mm,
należy wybrać odpowiednie punkty kotwiące w celu bezpiecznego korzystania ze środków ochrony na wysokości,
na ziemi powinien znajdować się przeszkolony personel w celu ułatwienia ewentualnej ewakuacji lub akcji ratunkowej,
należy zapewnić komunikację pomiędzy osobami na ziemi i pracującymi na wysokości,
konieczny jest stały nadzór osoby kierującej pracami, aby zasady bezpieczeństwa były przestrzegane przez wszystkich pracowników.

Oceniając istniejące zagrożenia, należy wziąć pod uwagę:

potencjalne ryzyko, że przy zmiennych warunkach pracownik może wypaść w czasie wychodzenia z podestu lub wchodzenia na podest na wysokości,
współczynnik opadnięcia,
upuszczenie narzędzi lub materiałów,
nagły, nieoczekiwany ruch podestu ruchomego, na przykład przez wadliwe sterowanie lub błąd ludzki,
ostre krawędzie podestu mogące spowodować zranienie,
ruch innych urządzeń – zasadniczo ruch nie powinien odbywać się w strefie podnoszenia i wokół podwozia maszyny,
ataki paniki pracownika w trakcie nagłego ruchu maszyny,
kwestie stateczności, ponieważ podest nie może być obciążany dodatkowymi siłami przekraczającymi jego dopuszczalne parametry pracy.

Przy wychodzeniu i wchodzeniu do kosza/platformy na wysokości, konieczne jest stałe korzystanie ze środków ochrony przed upadkiem. Wytyczne dotyczące wyboru i używania uprzęży chroniącej przed upadkiem zawiera norma PN-EN 363:2005. Konieczne jest poprawne korzystanie z podwójnych, bliźniaczych zaczepów linowych. Długość liny na uprząż ma wynosić do 1,8 m (w tym amortyzator, karabińczyk i inne akcesoria).

W przypadku stref, w których nie ma trwałych systemów zabezpieczeń krawędziowych lub asekuracyjnych, tego typu prace powinny być realizowane jedynie przez kompetentny personel posiadający przeszkolenie w zakresie dostępu linowego tj. m.in. montażu stanowisk roboczych i indywidualnych systemów asekuracyjnych oraz autoratownictwa.

Zadaniem kierownika budowy powinno być określenie punktów kotwiących na konstrukcji o odpowiedniej wytrzymałości (>6 kN na budynek/budowlę, nie na kosz). Co istotne, powinno się unikać wyłącznego kotwienia uprzęży w koszu maszyny. Punkty kotwienia powinny być zgodne z normą PN-EN 795:2012.

Proces wychodzenia z kosza i wchodzenia do niego na wysokości:

Podczas wyjścia jednej osoby, uprawniony operator musi zawsze pozostać w podniesionym podeście

osoba wychodząca poza kosz zaczepia się do punktu kotwiącego i odpina się od punktu w koszu,
osoba wychodzi, aby wykonać pracę, operator pozostaje w koszu,
po wykonaniu prac osoba z tego samego miejsca wraca do kosza,
kosz powinien być stabilizowany przez drugą osobę,
osoba przypina się do punku kotwiącego w koszu i odpina się od punktu kotwiącego poza koszem.

Przy wychodzeniu poza kosz należy zwrócić uwagę na wytrzymałość i nawierzchnię dachu lub innej konstrukcji, na którą zamierza się wejść. Dopuszczalne jest wchodzenie tylko na nawierzchnie niepokryte materiałem śliskim lub łamliwym, z zabezpieczeniem krawędziowym jak balustrady i obrzeża.

Należy pamiętać o tym, że na podest mogą wrócić jedynie osoby, które go wcześniej opuściły. W trakcie wychodzenia z kosza i wchodzenia do niego pozycja podestu powinna być taka sama. Gdy na podest ma wejść osoba, która wcześniej się na nim nie znajdowała, na przykład w sytuacji awaryjnej, poza zachowaniem szczególnych środków ostrożności należy także wziąć pod uwagę masę ciała takiej osoby, by nie przekroczyć limitów dopuszczalnego obciążenia.

Na gruncie polskiego prawa o wychodzeniu i wchodzeniu na platformę roboczą decyduje, jak wyżej wspomniano, przede wszystkim producent, który określa przeznaczenie urządzenia w jego instrukcji obsługi. Jednak za zgodą dozoru technicznego można uzyskać ewentualne odstępstwo od standardowej procedury. W tym celu podstawą takiego działania jest opracowanie oceny ryzyka i instrukcji oraz zapewnienie szkoleń na bazie ogólnych przepisów bhp, a także szczegółowych uregulowań w zakresie organizacji dla prac szczególnie niebezpiecznych, branżowych, dotyczących bezpieczeństwa m.in. w budownictwie.

Wykonując jakiekolwiek ruchy w przestrzeni kosza i poza jego rejonem, należy pamiętać, że wyłącznie działania formalne nie są wystarczające. Organizatorzy tego rodzaju prac i personel obsługujący podesty ruchome według niestandardowych zasad muszą cechować się bardzo wysokim poziomem kultury bezpieczeństwa, ponieważ ryzyko wystąpienia wypadku zależy w większym stopniu od nadzoru i czujności ludzi niż od systemów zarządzania czy nowoczesnej technologii.

Rafał Knotek-Trościanko
Training Manager ODK Ergon

Zapisz się na szkolenie